Park Sonsbeek

‘De parel in de Veluwezoom’

Arnhem heeft met drie parken de grootste groene attractie in handen. Park Sonsbeek, Zypendaal en de Gulden bodem vormen samen een groene oase van bijna 200 hectare.

De Sint-Jansbeek vormt de levensader van park Sonsbeek en wordt gevoed door sprengen. Het park kan zijn naam danken aan een verbastering van deze beek, maar het is waarschijnlijker dat het park genoemd is naar de uit Duitsland afkomstige Anna van Sonsbeeck. Zij was begin 17e eeuw in het bezit van een huis en een molen aan deze beek. Eeuwenlang hebben molenaars hun beroep uitgeoefend en in de gloriedagen stonden er een tiental watermolens naast deze beek, die vooral van economisch belang was. De molenaars en boeren woonden toen grotendeels nog in ontgonnen gebied, dat pas na de 17e eeuw langzamerhand tot bouwland is ontgonnen.

Wanneer vrouwe Adriana van Bayen in 1742 de zogenaamde Hartgersberg koopt, start de geschiedenis van het park. Het Hartgersberg is het hooggelegen gedeelte bij de huidige hoofdingang, en in opdracht van vrouwe Adriana werd daar een huis gebouwd. In 1778 werd door de volgende eigenaar –burgemeester Pronck- de naam Sonsbeek aan het landgoed toegevoegd. In 1821 heeft baron van Heeckeren het landgoed gekocht van baron de Veth. De heer de Veth was al begonnen met de tuinaanleg in Engelse landschapsstijl –de toen heersende tuinstijl- en baron van Heeckeren heeft dit verder doorgezet. De tuinarchitecten Zocher en Petzholt hebben op dit relatieve kleine oppervlak de natuur nagebootst. De strakke perken uit de baroktuinen werden verleden tijd. De wandelaar werd nieuwsgierig gemaakt door het belemmeren van het zicht door bossen en bosschages en door de afwisseling tussen bos en open veld en de hoogteverschillen werden verschillende uitzichten op de stad Arnhem geboden.

Water speelt een belangrijk onderdeel in het ontwerp en van de vroegere ronde en vierkante vijvertjes werden deze omgevormd door grillige waterloopjes met fraaie vijverpartijen. De natuurlijke hoogteverschillen en reliëf werden extra geaccentueerd door watervallen en met de vrijgekomen grond uit de vijvers werd het reliëf nog meer mee aangebracht. Overal waar nu nog een waterval is, heeft ooit een watermolen gestaan.
Het onderhoud was kostbaar en te kostbaar voor baron van Heeckeren. Een deel van het landgoed werd afgestoten voor woningbouw en exploitatie, waarvan drie woonwijken van Arnhem – St. Marten, de Transvaalbuurt en het Burgemeesterskwartier- op zijn gebouwd. Het huidige park Sonsbeek is nog maar een klein deel van het oorspronkelijke landgoed.

In 1899 kocht de toenmalige directeur Gemeentewerken – Ir J. Tellegen- het landgoed aan voor de helft van het bedrag wat toen op de gemeentebegroting stond, een bedrag van 1,1 miljoen gulden. Het park is uitgegroeid tot het bekendste park van Arnhem en is bovendien het eerste monumentale stadspark in Nederland dat in 1963 de status kreeg van Rijskmonument.