Sprookjeskasteel Kasteel de Haar

Herbouw van een fraaie ruïne tot een romantisch kasteel
Grote restauratie op bestaande fundamenten

Het grootste kasteel van Nederland is te vinden in de gemeente Utrecht. Op de ruïne van het oude kasteel werd vanaf 1892 begonnen met de bouw van kasteel de Haar.

Een akte daterend van 1391 is de oudste geschreven vermelding van ‘Het Huys te Haer’. Het ging vermoedelijk om een versterkte woontoren, dat gebouwd was op een stroomrug langs een dode arm van de rivier de Rijn. De woontoren werd uitgebreid tot kasteel. Door diverse aanvallen, verwoestingen en door een tornado in 1674 was er veel schade toegebracht. Het kasteel raakte in verval en aan het einde van de 19e eeuw restte er niet meer dan een romantische ruïne. De kelderruimten waren aanwezig en enig opgaand muurwerk, maar verder volkomen onbewoonbaar.
Het kasteel en de bijbehorende landerijen en rechten bleef eigendom van de familie ‘Van Zuylen van Nyevelt’. Dankzij het huwelijk in 1887 tussen baron ‘Etiennne van Zuylen van Nyevelt van de haar’ en barones ‘Helene de Rothschild’ (erfgename van een rijke bankiersfamilie) kon het voorvaderlijke kasteel op een grandioze manier worden herbouwd.

Onder leiding van architect ‘Pierre Cuypers’ en diens zoon ‘Joseph Cuypers’ werd het kasteel van 1892 tot 1912 herbouwd. Het kasteel moest zeer comfortabel worden en werd van alle gemakken voorzien om in ieder geval in de nazomermaanden (augustus en september) de gasten op grootse wijze te kunnen ontvangen.
De inrichting van het kasteel was voor Nederlandse begrippen opzienbarend. Er kwam elektrische verlichting met een eigen generator, liften werden geïnstalleerd, stromend water, en een centrale verwarming met behulp van een lage-druk-stoom systeem. Deze installatie is inmiddels internationaal erkend als industrieel monument.

Voor het toepassen van de moderne snufjes deed Cuypers uiteraard concessies. De ingangspartij werd naar het noordoosten geplaatst en er werd een overkapping aangebracht over de binnenplaats. Er werden een aantal galerijen aangebracht tegen de oude buitenmuren van het kasteel zodat de kamers individueel bereikbaar waren.
De wijzigingen vielen niet bij iedereen in het goede keelgat. Cuypers werd door velen vergruisd, omdat in die tijd gebruikelijk was dat een kasteel gerestaureerd moest worden als een middeleeuws kasteel. De herbouw is wellicht ‘iets’ teveel geweest voor de bestaande fundamenten. Gedurende laatste decennia zijn er verzakkingen ontstaan en deze zijn alweer grootscheeps gerestaureerd.

In de naaste omgeving van de ruïne lagen nog enkele woningen en boerderijen die een uitbreiding en herstel van het park in de weg stonden. Met veel moeite en geld kreeg de baron het toch voor elkaar dat alle eigenaren bereid waren hun huis en grond te verkopen. Er werden nieuwe woningen gebouwd, een kilometer verder naar het oosten en zo ontstond het nieuwe Haarzuilens.

In nauwe samenwerking met ‘Pierre Cuypers’ werd er door ‘Hendrik Copijn’ het park en tuinen rond het kasteel ontworpen. Het ontwerpen en aanleggen van de tuinen was geen eenvoudige zaak. De oude tuinen werden gerestaureerd, maar ook moesten de kenmerken van het omringde landschap (een weidegebied) behouden blijven. De ‘problemen’ werden op kundige wijze opgelost.

In een weids landschap ontstond een park in de Engelse Landschapsstijl en rond het kasteel werden Franse stijltuinen aangelegd. De Franse stijltuinen zijn herkenbaar aan de geometrische vormen en de Engelse landschapsstijl kenmerkt zich door slingerende paden, grillige vijvers, romantische doorkijkjes en bruggetjes. Er is een ‘natuurlijke’ overgang gecreëerd van het park naar het poldergebied door het aanplanten van boomgroepen. Er werden circa 4 tot 7 duizend volwassen bomen aangevoerd en geplant omdat de baron en barones direct van een volgroeid park wilden genieten.
De tuinen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog verwaarloosd geraakt. In deze periode werd de grond gebruikt voor groenten te verbouwen en het hout voor brandstof. Een grootscheepse restauratie werd ondernomen begin eenentwintigste eeuw.
Een deel van de restauratie werd er teruggrijpend naar de oorspronkelijke ontwerpen van Hendrik Copijn en deels werd het ontwerp aangepast naar de wensen van deze tijd.

In 2000 is het kasteel en het park eigendom geworden van Stichting Kasteel de Haar en het landgoed Haarzuilens in handen gekomen van Vereniging Natuurmonumenten.